Wat kan de bijdrage van de psychologie zijn in deze crisis?
De psychologie biedt op twee manieren toegevoegde waarde. Ten eerste is het volgen van de coronamaatregelen het grootste gedragsexperiment ooit. Dit corona-proof gedrag is motivationeel gestuurd. De prangende vraag is dus hoe we de bevolking kunnen motiveren, hoe we hen aan boord kunnen houden. Net zoals we nu zonder morren en nadenken een gordel aandoen in de wagen, zullen bepaalde maatregelen ook verankerd dienen te worden in onze levensstijl. Ze worden een gewoonte.
Tegelijkertijd zien we dat bepaalde maatregelen zwaar beginnen door te wegen. De vraag hoe we op een veerkrachtige wijze met de situatie kunnen omgaan is een tweede uitdaging voor de psychologie. Zo gaat het beperken van onze sociale contacten tegen onze sociale natuur in. We hebben behoefte aan warme, hechte contacten, we willen graag tot een groep behoren. De bevrediging van deze psychologische basisbehoefte staat nu sterk onder druk. De psychologische tol die we betalen voor de strenge maatregelen begint voor sommigen hoog op te lopen. De vraag is dan ook of de virologische voordelen nog opwegen tegenover de psychologische nadelen. Als mensen zich niet goed in hun vel voelen, raken ze ook gedemotiveerd en krijgt het virus vrij spel. Het komt er dus op aan om een goed evenwicht te vinden, waarbij we zowel ons medische als mentale gezondheid bewaken en versterken. Het gewicht van de psychologie als discipline mag dus best groter worden dan wat het tot nog toe is geweest. Daar pleiten we vanuit onze expertgroep ‘Psychologie & Corona’ al maanden voor.
Wat vind je van de communicatie van de overheid over de maatregelen?
De overheid kan zowel beter communiceren over het ‘wat’ als het ‘waarom’ van de maatregelen. Wat verwacht ze precies van de bevolking? Aangekondigde maatregelen tijdens persconferentie van de Nationale Veiligheidsraad riepen telkens vragen op. De maatregel op zich was niet duidelijk of de concretisering ervan diende nog uitgewerkt te worden. Dit zorgde in de nasleep van persconferenties vaak voor een lawine aan bijkomende informatie. De communicatie moest bijgestuurd of rechtgezet worden. Ik denk dat we een saturatiepunt hebben bereikt: we zijn compleet verzadigd met corona-info. De cognitieve ruimte voor meer info wordt dus flinterdun. We kunnen dus best zuinig zijn in onze communicatie, maar wat we communiceren kristalhelder meegeven.
Tegelijkertijd kan de regering het ‘waarom’ van de maatregelen meer toelichten. Waarom zijn die maatregelen zo belangrijk? Welk effect valt er te verwachten? En, doen deze voorspelde gunstige effecten zich ook voor? Als we de bevolking beter kunnen uitleggen dat hun gedrag er toe doet, dan groeit het vertrouwen dat we dit virus samen klein krijgen. In onze motivatiebarometer zien we echter toenemende hulpeloosheid: mensen twijfelen of we dankzij het volgen van de maatregelen wel het gewenste resultaat boeken.
Als we meer inzicht hebben in de regels, wordt ons engagement om de regels te respecteren groter. Elkaar daarin aanmoedigen: goed. Durven we mekaar ook aanspreken op gewenst gedrag? Zijn we niet bang van het belerend vingertje? Hoe doen we dat dan best?
Niemand wil graag op een betuttelende wijze met de vinger worden gewezen. Als de ander te dicht op je huid komt te zetten, roept dit ergernis op en drijf je je buur misschien wel meer weg van de maatregelen. Tegelijkertijd is het goed om aan anderen duidelijk te maken wat je vindt van de maatregelen en zelfs van hun gedrag. Hierbij is het in de eerste plaats belangrijk om zelf het goede voorbeeld te geven. Je staat zelf op voldoende afstand in de wachtrij van de bakker. Als iemand te dicht bij je komt, zet je zelf een stap achteruit. Zo maak je non-verbaal al duidelijk dat je graag afstand wil houden. Je maakt verder duidelijke afspraken voor je elkaar ontmoet of bij het begin van een ontmoeting, dus voor iemand de coronamaatregelen overtreedt. Zo voorkom je problemen. Niemand wil immers graag de ‘seut’ of de ‘moraalridder’ zijn. Tegelijkertijd willen we wel graag dat anderen de regels volgen.
In dat opzicht hebben we er ook al voor gepleit dat rolmodellen (bijv. voetballers, zangers, tiktokkers) het voortouw nemen hoe je een ander aanspreekt als die zich niet corona-proof gedraagt. Aan de hand van ludiek voorbeeld (bijv. coronagroet) krijgt de bevolking een ‘handelingsscript’ als voorbeeld. Burgers kunnen zich hier dan zonder schroom aan spiegelen om een buur of familielid op een speelse manier te wijzen op het gebrek aan corona-proof gedrag. Zo’n voorbeelden maken het de bevolking gemakkelijker om gevat te reageren.
Hier en daar was er sprake van feestjes onder jongeren. Trekken zij zich nergens wat van aan?
Zo dreigen we alle jongeren over dezelfde kam te scheren. Alsof alle jongeren de maatregelen aan hun laars lappen. Dit werkt niet verbindend, maar kan voor spanningen zorgen. Uit onze motivatiebarometer blijkt dat sommige groepen het moeilijker hebben: jongvolwassenen, alleenstaanden, … Ik denk dat het belangrijk is om de extra psychologische last die zij torsen te erkennen. Dit doe je gemakkelijker indien je je afvraagt hoe jij je zou voelen als je vandaag 17 jaar zou zijn? Dat scholen nu kunnen openen is een uitstekende zaak. Adolescenten zitten volop in de fase waar ze hechte vriendschappen opbouwen, experimenteren en zoekende zijn. Zij hebben elkaar nodig.
Wat vind je van de manier waarop we de crisis beleven in Flora?
In de florawijk waren de handklapacties hartverwarmend. Ik zie ook veel mensen die zich strikt houden aan de maatregelen, zoals tijdens de petanque of een avondwandeling. Ik denk dat het een goede zaak is dat sommige maatregelen zijn versoepeld. Het heeft virologisch geen meerwaarde om een mondmasker te dragen als je alleen je hond uitlaat. Je kan dan wel je masker in je broekzak zitten hebben voor het geval je iemand ontmoet, het mondmasker dan dragen is een nodeloze inspanning. Het is belangrijk dat we zelf goed leren inschatten wat het risico is en vrijwillig verantwoordelijkheid nemen voor ons gedrag. Dergelijke reflectie maakt ons medeverantwoordelijk en vormt de basis voor een duurzaam engagement. Ik wens alle inwoners van Flora veel goede moed. Deze coronatijd biedt ons als de buurt de kans om meer naar elkaar toe te groeien. Ik hoop dan ook nieuwe corona-buurtinitiatieven om elkaar te steunen.
